Hem işverenleri hem de işçileri koruyan düzenlemeler yasalarımızda mevcut durumda. İşçileri koruyan haklardan birisi olan kıdem tazminatına, işçi en az 1 yıl çalıştıktan sonra kendi istek ve kusuru dışında işten çıkarılırsa hak kazanıyor.
Kıdem tazminatının belli noktalarında istisnalar mevcut 1475 sayılı yasanın 14. Maddesinde yer alana göre istifa edildiğinde ve bazı durumlarda kıdem tazminatı hak edilebiliyor. Emekli olanlar da kendi isteğiyle işten ayrıldığında tazminat alabiliyor. Askere gidenler de aynı şekilde istifa ile tazminat alabilme şansına sahipler. Kadın sigortalılar evlendikten sonra 1 yıl içerisinde boşanırlarsa tazminat alabilirlerken emeklilik için yaş harici diğer şartları sağlayanlar da istifa ederek tazminat alabiliyor.
Bu durumların kıdem tazminatı hak etmeleri için 9 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanların 3600 günü, sonrasında sigortalı olanların ise 7 bin günü tamamlamaları yeterli olmaktadır. Haklı fesih şartlarını yerine getiren kişiler istifa ile tazminatı hak edebiliyor. Kıdem tazminatı hesaplamasında her yıl için bir brüt ücret belirleniyor. Bu ücret belirlenirken sadece maaş değil, yıl içerisinde düzenli olarak ödenilen tüm paralar hesaba katılıyor.
İşten ayrılan çalışanlar için ihbar tazminatı isimli ikinci bir tazminat bulunmaktadır. Üstelik ihbar tazminatı almak için kıdem tazminatını hak etmek şart değil. Bunun yanı sıra 1 yıl değil, 6 ay çalışmak bu tazminat için yeterli oluyor. İşverenin de çalışanın da iş sözleşmesini feshedeceğini belirli bir süre öncesinde karşı tarafa bildirme gerekliliği yasalarımızda yer alıyor.
Bu süreyi belirleyen ise o kuruluştaki çalışma süremiz, bu süreye uymadan işten çıkartılan işçiler kıdemine göre ihbar tazminatını peşin olarak alıyor. Bu baz alındığında emekli ve emekli olmayan çalışan ayrımı yapılmıyor.
BAZI DURUMLARDA ÖDEMEYİ İŞÇİ DE YAPABİLİR
İş Kanunu’nun 17. maddesine göre, ihbar süresine uyulmadığı takdirde ihbar tazminatı ödenmesi şart koşuluyor. İhbar süresi 6 aydan 1,5 yıla kadar olan çalışma süresi için 4 hafta olurken, ödenecek ücret de 1 aylık maaş oluyor. 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışanlar için 6 hafta ve 1,5 aylık maaş, 3 yıldan fazla çalışma için ise 8 hafta yani 2 aylık maaş şeklinde ödeniyor. Bu süreler asgari olup sözleşmeler çerçevesinde daha yüksek rakamlara ulaşabiliyor.
Eğer çalışan bu sürelere uymayıp işten çıkarsa bu kez ödeme yapmak durumunda olan kendisi oluyor. Bu kapsamda ihbar tazminatı çift taraflı bir uygulama olarak kabul ediliyor. Yine aynı şekilde işveren fesih hakkını kötü anlamda kullanırsa belirlenen sürelerin üç katı tutarında kötüye niyet tazminatı ödemek durumunda kalıyor.
AZAMİ SÜRE 5 YIL
Çalışanlar kıdem veya ihbar tazminatlarını alamaz ya da eksik alırlarsa arabulucuya başvurarak hakkını arayabilmektedir. Bu işlemin zaman aşımı 5 yıldır.
Başvuru durumunda arabulucu konuyu en fazla 4 hafta içinde çözüme kavuşturuyor. Uzlaşma sağlanmama durumunda, işçi hakkını iş mahkemesinde arama hakkına sahip durumdadır.
ÖDEME MİKTARINI KIDEM BELİRLİYOR
ÇALIŞMA SÜRESİ İHBAR SÜRESİ TAZMİNAT MİKTARI
6 aydan az 2 hafta Yarım maaş
6 ay-1.5 yıl 4 hafta 1 maaş
1,5 yıl-3 yıl 6 hafta 1,5 maaş
3 yıl ve fazlası 8 hafta 2 maaş
NASIL HESAPLANIYOR?
Brüt maaşı 5 bin lira olan bir çalışanın ihbar süresi şöyle hesaplanıyor:
İhbar süresi 8 hafta ( 56 gün)
5000 / 30 gün = 166,66 TL
56 gün X 166,66 = 9.333,33 TL (brüt ihbar tazminatı)
9.333,33 X % 15 = 1.400 TL (gelir vergisi)
9.333,33 X 0,00759 = 70,83 TL (damga vergisi)
9.333,33 – (1.400 + 70,83) = 7.862,5 TL (Ödenecek ihbar tazminatı)
