dolanımda bulunan para miktarıyla, malların ve satın alınabilir hizmetlerin toplamı arasındaki açığın büyümesi nedeniyle ortaya çıkan ve fiyatların toptan yükselişi, para değerinin düşmesi biçiminde kendini gösteren ekonomik ve parasal süreçe enflasyon denir,
Son yılların en popüler terimlerinden biridir “enflasyon canavarı” buna bağlı olarak hayatımızın her döneminde sıklıkla duyduğumuz enflasyon hakkında ne biliyoruz. Enflasyon nedir? Yüksek enflasyon neden olur? Enflasyonun yükselmesi ne anlama gelir? İşte tüm bu soruların cevaplarını haberimizde bulabilirsiniz..
ENFLASYON NEDİR?
Enflasyon, mal ve hizmetlere ilişkin genel fiyat düzeyinin yükseldiği ve dolayısıyla paranın satın alma gücünün düşme hızıdır. Merkez bankaları ekonominin sorunsuz çalışmasını sağlamak için enflasyonu sınırlandırmaya ve deflasyondan kaçınmaya çalışmaktadır.
Enflasyonun sonucu olarak, bir para biriminin satın alma gücü düşer. Örneğin, enflasyon oranı yüzde 2 ise, o zaman bir yıl içinde 1 dolara mal olan bir paket sakız gelecek yıl için 1.02 dolara mal olacaktır. Mal ve hizmet satın almak için daha fazla paraya ihtiyaç duyulduğundan, bu paranın örtülü değeri düşer.
Ulusal rezerv, gıda ve enerji fiyatları gibi değişken sektörleri dışlayan çekirdek enflasyon verilerini kullanır. Dış faktörler, bu tür mallar üzerindeki fiyatları etkileyebilir ve bu da genel enflasyon oranını yansıtmayabilir. Bu sektörleri enflasyon verilerinden çıkarmak, enflasyonun durumu hakkında daha doğru bir tablo çizer.
ENFLASYONUN NEDENLERİ
Ekonomistler ve akademisyenler tarafından evrensel olarak kabul edilen enflasyonun nedeni için tek bir teori yoktur, fakat yaygın olarak kullanılan birkaç hipotez vardır.
Talep Enflasyonu
Enflasyon, mal ve hizmetlere olan talep artışından
Çekirdek Enflasyon Nedir?
Özel kapsamlı fiyat endeksleri ile geçici etkilerin fiyatlardan arındırılması sonucundaki genel artışa çekirdek enflasyon denir.
Enflasyonun Nedenleri Nelerdir?
Ekonomide enflasyon oluşmasının temelde 4 nedeni vardır:
1. Talep Enflasyonu
2. Maliyet Enflasyonu
3. Arz Enflasyonu (Para Arzı)
4. Enflasyon Beklentileri
Talep Enflasyonu Nedir?
Mal ve hizmete olan arzın, toplamdaki talebin yükselme hızına yetişememesi durumunda ortaya çıkar. Genellikle, işsizlik oranlarının düşüş gösterdiği dönemlerde ve ülke ekonomisinin toparlanma sürecinde olduğunda talep enflasyonu oluşur. Cari fiyatlar üzerinden üretilen mal ve hizmetlerin talebi karşılamaması durumunda yaşanan fiyat artışı durumudur. Ekonomi eğrisindeki yukarı yönlü kayma sonucu artan fiyatlar talep enflasyonu olarak isimlendirilir. Talep değişiminden kaynaklı bu enflasyon, bir artış enflasyonudur ve talep çekişli enflasyon olarak da adlandırılabilir.
Maliyet Enflasyonu Nedir?
Enflasyonun arz tarafından kaynaklanan türüdür. Rekabetin bozulması sonucu yükselen girdi fiyatlarıyla birlikte maliyetler artar. Bunun sonucunda ise toplam arz azalır ve maliyet enflasyonu oluşur.
Arz Enflasyonu Nedir? (Para Arzı)
Maliyet enflasyonu olarak da adlandırılan arz enflasyonu, arz yaşanmasındaki güçlüklerin fiyatlara olan etkisidir. Örnek olarak; üretilen bir malın hammaddesinin fiyatı, işçilik ve üretim giderlerine benzer giderler arttığında arz enflasyonu orta çıkar.
Enflasyon Beklentileri
Üretici ve tüketicilerin fiyatların ileriki dönemlerde artacağını düşünmesi enflasyonun oluşmasına neden olan bir başka sebeptir. Bunun gibi beklentiler, ücret talepleri aracılığıyla mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artışa neden olur (enflasyon zammı).
Enflasyon Çeşitleri
Yüksek Enflasyon Nedir?
Yüksek enflasyon bireylerin yaşam standardını ve satın alma gücünü düşmesine neden olarak, gelir dağılımını ve makroekonomik dengeleri bozar. Aynı zamanda, borçlanma maliyetlerinin de yükselmesine neden olarak ekonominin büyümesini engeller. Düşük ve kontrol edilen enflasyon; ekonomik büyümeyi destekler. Merkez bankaları ise para politikaları aracılığıyla enflasyonu kontrol etmeyi hedefler.
Hiperenflasyon Nedir?
Mal ve hizmet fiyatlarının yüksek oranda artışına hiperenflasyon denir. Fiyatlardaki yıllık artışın yüzde 1000’lere vardığı enflasyon türüdür. Tarihte, 1930 yıllarında Almanya’da, 1980’lerde ise Latin Amerika’da hiperenflasyon yaşanmıştır.
Stagflasyon Nedir?
Ekonomik durgunluk ve işsizlik sürecinde görülen yüksek enflasyona stagflasyon denir. Durgun anlamına gelen ‘stagnant’ ve enflasyon kelimelerinden türeyen stagflasyon, ekonomik büyümenin durgunlaştığı, üretimin azaldığı, işsizlik oranının ise yüksek seviyelere ulaştığı dönemlerde genel fiyat seviyelerinin artışından kaynaklanır.
Dezenflasyon Nedir?
Deflasyonla sıkça karıştırılan dezenflasyon, enflasyon oranındaki yükselişin azaldığı zamanlarda yaşanır. Enflasyonun %40’lardan %10’lara düştüğü dönemleri, dezenflasyon dönemi olarak kabul edebiliriz.
Varlık Enflasyonu Nedir?
Varlık enflasyonu hisse senedi, altın ve konut tarzındaki varlık fiyatlarındaki artışa denir. Varlıkların enflasyon hesabına katılması her zaman tartışılmıştır. Gayrimenkul, sermaye malları enflasyon hesaplamalarına dâhil edilmemektedir. Global enflasyon büyük oranda varlık enflasyonundan kaynaklanır ve bu durum varlık fiyatları arttığında insanların zengin olmasına benzetilebilir.
Fiyat Enflasyonu Nedir?
Gerçek piyasa değeri üzerinde talep edilen fiyatlar sonucunda ortaya çıkan enflasyondur. Üretilen mal ve hizmetler için tüketici örgütlenmezse ve satıcılar fiyat analizi yapmazsa, bunun sonucunda rekabet koşulları alevlenir ve fiyatlar ortalama piyasa değerinin üstünde seyreder. Bu da fiyat enflasyonunun oluşmasına sebep olur.
İthal Enflasyon Nedir?
İthale edilmiş enflasyon, ithal mallardan kaynaklanan fiyat artışının fiyatlara yansıması sonucu gerçekleşen enflasyon türüdür.
Enflasyonun Etkileri
Yüksek Enflasyonun Etkileri:
• Tüketicilerin alım gücü zayıflar.
• En çok dar ve sabit gelire sahip aileler olumsuz etkilenir.
• Türk Lirası döviz karşısında değer kaybettiği için döviz ve altın borcu olanlar geri ödemede güçlük yaşar.
• Türk Lirası elden çıkarılmak istenir sonucunda ise liranın değeri daha fazla düşer.
• Ülkenin yoksulluk ve gelir dağılımına bağlı işsizlik oranı artış gösterir. Gelir seviyesi yüksek olanlar daha zengin hale gelirken, geçinme güçlüğü yaşayanlar daha yoksul hale gelir.
• Yatırımcıların risk almaktan uzaklaşarak faiz gelirini tercih ederler çünkü faiz oranları yükselmiş ve yatırımlar azalmış olur.
• Fiyat artışlarındaki dengesizlik sonucu piyasa belirsiz hale gelir.
• Türk lirası değersizleştiği için tasarruf hacmi daralır ve tüketim artar.
Enflasyon Oranı Nedir ve Nasıl Hesaplanır?
Enflasyon Oranı Nedir?
Enflasyon oranı, fiyat düzeylerinin belirli bir zaman aralığındaki değişim hızına denir ve fiyatlar genel seviyesindeki değişim oranını hesaplamak için kullanılır.
Enflasyon Oranı Nasıl Hesaplanır?
Fiyat endeksiyle ölçülen enflasyon oranı, Türkiye İstatistik Kurumu, kısaltılmış adıyla TÜİK tarafından hesaplanır. Aylık ve yıllık zaman dilimleri için; TEFE, TÜFE, ÜFE ve tüketici, toptan eşya fiyatları şeklinde isimlendirilen tüketici fiyat endeksleri hesaplamaları TÜİK tarafından yapılır.
Enflasyon Farkı Nedir?
Halk arasında enflasyon farkı olarak adlandırılan terim aslında zam oranıdır.
2018 yılı için;
Haziran ayı enflasyon rakamlarının TÜİK tarafından açıklanmasının ardından memur, sözleşmeli personel ve emeklilerin alacağı enflasyon farkı yani zam oranları belli olmuş oldu.
Enflasyon, Haziran ayında %2,61 oranında artış yaşarken yıllık bazda ise %15,39 olarak gerçekleşti.
Bunun sonucunda ise; yılbaşında %4 zammın sahibi olan memur ve memur emeklileri, gerçekleşen 5,17 puanlık farkı Temmuz ayı zammıyla almış oldu. Yani, toplam zam 3,5+5,17 olarak gerçekleşti. Temmuz’da memur, sözleşmeli personel ve memur emeklileri %8,67 zam almış oldu.
Enflasyon Zammı Nedir?
Enflasyon farkından kaynaklı çalışan maaşlarına yansıyan zam miktarına enflasyon zammı denir.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in en son açıkladığı verilere göre;
2018 yılı Hazirana yılı enflasyon rakamlarının açıklanmasıyla birlikte, milyonlarca memur ve emekli ve sözleşmeli personelin alacağı zam oranları da açıklanmış oldu. Enflasyon zammına bağlı olarak maaşlara yansıyacak zam oranlarının şu şekilde olacağı açıklandı:
• Memur ve emekli maaşına %8,67
• Daha önce yılbaşında %4 zam alan memur ve memur emeklileri maaşları böylece toplamda %8,67 zamlanmış olacak.
Enflasyon Sepeti Nedir?
Her yıl ülke ekonomisinde üretimi yapılan ürünlerin göz önünde bulundurularak oluşturulan bir listedir. Oluşturulurken, üretimdeki ağırlığı, tanımlanabilir olması, birim fiyata ulaşmış olması ve fiyatının izlenebilmesine dikkat edilir. İthal edilen ve sadece ihraç edilen mallar ve fason üretimler enflasyon sepetine dâhil edilmez.
Enflasyon Neden Yükselir?
• Enflasyonun yükselmesinin en temel sebeplerinden biri arz – talep dengesinin bozulmasıdır. Üretilen mal ve hizmetler, tüketim talebini karşılamadığında yüksek talepten dolayı fiyat artışı meydana gelir, bu durumda talep enflasyonu oluşur.
• Ülkeye karşılığı olmayan döviz ve altın girişinin artması,
• Para arzının artması,
• Doğal kaynaklara bağlı olarak üretimin azalması,
gibi nedenler de enflasyondaki değişime neden olan faktörlerdir.